Rusya'nın Putin'inden, Putin'in Rusyasına: Rusya Federasyonu’nun Coğrafi, Tarihsel, Siyasal ve Ekonomik Yapısı

1. RUSYA FEDERASYONU

Rusya Federasyonu, yaklaşık ABD yüzölçümünün iki katı kadardır[1] ve batıda Urallar üzerinden Moskova'ya ve engin Sibirya ovalarına, doğuda ise Okhotsk Denizi'ne kadar uzanmaktadır[2]. Avrupa Rusya’sı ve Sibirya (Asya) arasındaki sınır Ural Dağları ve Manych çukurluğu ile çizilmektedir[3]. Avrupa Rusya’sı, Kuzey Kutup Denizi'nden başlayıp orta Rusya yükseltileri üzerinden Karadeniz, Kuzey Kafkasya ve Hazar Denizi'ne kadar uzanan bir bölgeye yayılmaktadır.

Rusya Federasyonu Anayasaya göre, eşit haklara sahip olan 21 cumhuriyet, 6 mega bölge, 49 vilayet, 2 federal kent, 1 özerk bölge, 10 özerk yöreden oluşmaktadır. Ülkede görev ve yetkileri itibarıyla Fransa'dan çok ABD'dekine benzeyen ve fiilen hem Yasamanın hem Yürütmenin üstünde yer alan bir Başkanlık sistemi bulunmaktadır.

1.1. Rusya’nın Coğrafyası

Rusya Federasyonu ABD topraklarının yaklaşık iki katı kadardır ve batıda Moskova ve doğuda Okhotsk denizine kadar uzanmaktadır. Başkent 1147'de kurulmuştur. Şehrin merkezi, bir tarafında kalın kırmızı hisarları ve 20 kulesi olan Kremlin'in bulunduğu Kızıl Meydandır.

Moskova'nın kuzeybatısındaki Saint Petersburg kültürel merkez olması ve zarif binalarıyla meşhurdur. Şehir Neva Nehri deltasındaki 42 ada üzerine yayılmıştır. Geniş bulvarlar, dingin kanallar ve köprüler şehrin "Kuzeyin Venedik’i" olarak bilinmesine neden olmuştur. Sibirya’daki buzlanma ekonomik gelişme için önemli bir handikap teşkil etmektedir. Ayrıca Kamçatka Yarımadası’ndaki volkanlar ve depremler bir başka sorun olarak gösterilebilir. Çevre sorunları, endüstrileşmenin neden olduğu hava kirliliği ve birçok bölgede tanık olunan erozyon önemli bir sorundur. Benzer bir biçimde, ülkedeki akarsular da kirlilikten önemli ölçüde etkilenmektedir. Ormanlık alanlar hızla yok olmaktadır[4]. Tarımda kullanılan bazı kimyevi maddeler toprağın verimliliğini ortadan kaldırmaktadır. Bazı şehirlerde kömürle çalışan elektrik santralleri ve ulaşımdaki altyapı yetersizliğinin doğurduğu sorunlar henüz aşılamamıştır. Nadiren radyoaktif kirlenmeden de söz edile bilmektedir[5].

1.2. Rusya’nın İklimi ve Doğal Kaynakları

Coğrafi büyüklük sebebiyle değişiklik göstermekte; Avrupa Rusya’sında ve ülkenin güneyinde step iklimi hüküm sürerken, kuzeyde tundra iklimine dönüşmektedir. Kışları Karadeniz'e yakın bölgelerde ılıman bir hava görülürken, Sibirya Bölgesi'nde don ve buz ile karşılaşılmaktadır. Yazları steplerde sıcak bir hava yaşanırken, Arktik kıyılarında çok soğuk bir havaya tanık olunmaktadır. Arazi şekilleri, Uralların batısında geniş ovalar; Sibirya bölgesinde büyük ormanlık alanlar ve tundra; güneydeki sınır bölgelerinde dağlar yer almaktadır.

Rusya Federasyonu toprakları, doğal kaynaklar bakımından çok zengindir. Ancak iklim koşulları ve toprak özellikleri bunların çıkarılması konusunda zorluklar yaratmaktadır. Doğal kaynakları içerisinde en göze çarpanları petrol, doğalgaz, kömür, kereste ve birçok stratejik önemi haiz minerallerden oluşmaktadır.

1.3. Rusya Devlet Forsu (Arması), Resmi Devlet Dili ve Din

Rusya, Sovyetlerin dağılmasından sonra, geleneksel-dinsel modeli kendisine temel ilke edinmektedir. Unutulmaması gereken, bu iki başlı Bizans kartalı arması, X. Asırda Ortodoks Bizans’tan alınan eski ve Yakın dönem Çar Rusya’sının da Devlet simgesi olarak uzunca bir dönem kullanılmıştır. Rusya, attığı bu adımla, halen gelenekselciliği ve muhafazakâr devlet yapısı modelini benimsediğini göstermektedir.

Gerçekten de, SSCB dönemi her ne kadar dini reddediyor gibi görünse de, 70 yıllık bu süre zarfında tüm SB genelinde ateizm uygulaması hâkim değildir. Örneğin Sovyet Rusya’sının başkenti Moskova’da Kiliseler çalışıyordu. Aynı şekilde diğer Hıristiyan-Ortodoks kökenli yoldaş ve vatandaşlar kendi inançlarında özgür olarak yaşamlarını sürdürmektedirler. Ancak Kuybışev civarında, bazı tatar kasabalarında ise camiler, domuz ahırına çevrilerek, Müslümanlar hor görülmekte, İslam dini aşağılanmaya ve yok edilmeye çalışılmaktadır. Rus zulmü sadece bununla da sınırlı kalmamaktadır[6]. Diğer Orta Asya devletleri de aynı durumdadır. Fakat SSCB, devlet politikası gereği bunu diğer Batılı ülkelere ve tüm dünyaya, Rusların Ateist bir devlet kurduklarını ve tüm ülkede Ateizmin hâkim olduğunu lanse etmeye çalışmaktadırlar[7]. Ülke bir demir perde olması nedeniyle de, bunu çok az sayıda araştırmacı uzun süren ve geniş kapsamlı araştırmaları sonucu ortaya çıkarabilmekteydiler[8]. Rusya uzmanlarının büyük çoğunluğu ise bu yeni modelin, klasik yönteme yakın olduğu gerekçesiyle, Rusya’nın tekrar dünya siyasetinde yalnızlığa itileceğini ve geleneksel muhafazakârlığın, yeni Roma türü bir Vatikan modeline ihtiyaç duyulacağını iddia etmektedirler. Bu iddialar çalışmanın ileriki bölümlerinde daha ayrıntılı bir biçimde ele alınarak irdelenmektedir[9].

Rusya Federasyonunun resmi dili anayasası gereği Rusçadır. İngilizce, Fransızca ve Almanca da kısmen kullanılmaktadır. Rusya Federasyonu toplam 21 etnik cumhuriyetten oluşmaktadır. Bu cumhuriyetlerin anayasalarında cumhuriyete adını veren halkın kendi öz dili o cumhuriyetin resmi dili kabul edilmektedir. Ayrıca etnik kimliğe dayalı 10 idari yapıda da benzer bir uygulama görülmektedir. Bunun yanı sıra birçok etnik azınlığa da kendi dillerinde eğitim ve öğrenim hakkı tanınmıştır. Ancak nüfus oranı açısından başta Tatarca olmak üzere Türk dilleri ve lehçeleri, ülkede Rusçadan sonra en fazla kullanılan dillerden olagelmektedir.

Etnik Dağılımı

% 81.5 Rus,

%5 Yahudi,

%4 Azerbaycanlı,

% 3.8 Tatar,

% 3 Ukraynalı,

% 1.2 Çuvaş,

% 0.9 Başkurt,

%0.8 Beyaz Rus,

% 0.7 Moldovya'lı ve diğerleri şeklindedir. Rus Ortodoks Kilisesi’ne bağlı Hıristiyanlar çoğunluğu oluşturmaktadır. Ülkede Müslüman, Budist ve Ateist azınlıklar da bulunmaktadır.

1.4. Rusya’nın Tarihi: Devrimden Önceki Rusya ve Sovyetler Birliği Tarihi

9. yüzyılda, İskandinavya'dan gelen Viking kabileleri güneye, Avrupa Rusya’sına doğru, Baltık ve Karadeniz'e bağlanan ana suyollarını takip ederek hareket etmişlerdir. 13. yüzyıldaki Moğol istilasına kadar devam eden ilk monarşik hanedan Kiev'i başkent yapmıştır. Asya[10] kıtasına yayılan Moğol İmparatorluğu[11] birkaç topluluğa ya da bireysel krallıklara bölünmüştür; Rusya, Altın ordu Hanlığı hükümranlığı altına girmiştir. Sonraki iki sene boyunca Moskova, eyalet başkenti ve Hıristiyan Ortodoks Kilisesi'nin merkezi olarak sürekli gelişmelere sahne olmaktadır. 15. yüzyılın sonlarında Moskova prensi III. Ivan[12], kuzeyde Novgorod Cumhuriyeti de dâhil Rusya'nın önemli yerlerini ilhak etmiş ve böylece ilk ulusal egemenliği kurmuştur. Torunu IV. Ivan[13], daha sonra devleti güneye ve Sibirya'ya doğru genişletmiştir. İvan "Çar"[14] lakabını ilk kullananlardan birisi durumundadır[15]. 1500 ve 17. yüzyılın ortaları arasındaki dönemin siyasi tarihini çar ile boyarlar olarak bilinen zengin, güçlü ve asil toprak sahipleri arasındaki mücadeleler karakterize etmektedir. Rus İmparatorluğu yavaş-yavaş güneye, Hazar Denizi'ne[16] ve Sibirya'nın güneyine doğru yayılmaya başlamıştır[17]. 17 ve 18. yüzyılların en önemli yöneticileri, Rusya'yı Avrupa'nın lider gücü haline getiren Deli Petro (1682-1725) ile Petro tarafından başlatılan saldırgan dış politikayı devam ettirirken aydınlanma despotizmi politikası izleyen zeki ve enerjik bir yönetici olarak kabul edilen Katherina (1762- 96)'dir. 19. yüzyılın ilk çeyreğinde Çar I. Aleksandr döneminde, çoğu insanın egemenliği altında yaşadığı serflik sisteminin parçalanmasına yönelik ilk adımlar atılmıştır. Bununla beraber bu girişim Napolyon'un Rusya'yı işgal etmesiyle kesintiye uğramıştır. 1812'de Napolyon'un ordusu Moskova'dan çekilirken yok edilmiştir.

Aleksandr'ın halefleri imparatorluğun Kafkasya'ya[18] doğru olan yayılışını tamamlamışlar ve İngiltere ile Orta Asya’nın[19] etki alanlarına bölünmesi konusunda anlaşmaya varmaktadırlar. 1840'larda Sibirya'nın çoğu ilhak edilmiş, fakat 1905'e kadar doğu ve güneye kadar olan genişleme, BDT'nin az ya da çok öncülerini oluşturarak, tamamlanamamıştır.

Rusya iç politikası muhafazakâr yapısını sürdürmüştür: Siyasi ve ekonomik reform sadece baskı ile uygulanmıştır. 1917 Şubat ayı itibariyle Rusya, halk tarafından yapılan çok geniş saldırılara, ayaklanma ve ordu isyanlarına sahne oldu ve Çar tahttan inmeye zorlanmaktadır[20].

Kontrolü ele geçiren geçici liberal hükümetin, aynı yılın Ekim ayında Bolşevik darbesiyle saf dışı edildiği görülmektedir. Bolşevikler[21], 1898'de kurulan Sosyal Demokrat Partinin en radikal koluydu ve rejime düzenlenen organize muhalefetin çoğu bu grup üzerine yoğunlaşmıştır.

Daha çok Lenin olarak bilinen Vladimir Ivan Ulyanov'un liderliğinde devlet kontrolüne toprak, sanayi ve finans sağlayarak yerlerini sağlamlaştırmak istemiştir. İki yıl içinde, Avrupa'dan destek alan ve Çarlık rejiminin tekrar kurulmasını isteyen sağ kanat Beyaz Ordu'nun askeri ayaklanması bertaraf edilerek Bolşevikler kontrolü ele geçirmişlerdir.

1924'te Lenin'in ölümünden sonra sanayileşme ve tarımın zorla kolektivize edilmesi programı izleyen Joseph Stalin yerini almıştır. Bu dönemin ayırt edici özellikleri arasında açlık ve kitlelerin tasfiye edilmesi sayılabilir. 1941'de, 1939'da Hitler'le bir barış imzalanmış olmasına rağmen Rusya Nazi Almanya’sı tarafından işgal edilmiş[22] ve bu da Rusları savaşa itmiştir. Napolyon'unkiler gibi, Hitler'in orduları da Rusların büyük kayıplar vermesi pahasın[23] da olsa saf dışı edilmiştir. 1950'lerin başındaki büyük yeniden yapılanma çabalarıyla savaşın yol açtığı zararların büyük çoğunluğu telafi edilmiştir.

Bu süre içinde SSCB ilk atom bombasını 1949'da patlatarak dünyanın ikinci nükleer gücü olmuş ve Doğu Avrupa'da komünist kontrolündeki hükümetlerin tampon bölge oluşturmasına destek olmuştur. Rejimlerin kimi zaman krize girmesi SSCB'yi iki kere askeri bir harekete girişmesine yol açmıştır: (1956'da Macaristan ve 1968'de Çekoslovakya[24].)

1.5. Rusya Federasyonu'nun Siyasal Yapısı

Devlet Başkanını halk 4 yıllık bir süre için genel seçimle doğrudan seçer. Aynı kişi en fazla iki dönem için seçilebilmektedir. Rusya Federasyonu'nun ilk Devlet Başkanı Boris Yeltsin olmuştur. Yeltsin, 1999 yılının 31 Aralığına kadar bu görevi iki dönem arka arkaya seçilerek yürüttükten sonra yetkilerini Vladimir Putin'e devretmiştir. Putin ise 2000 yılının Mart ayında yapılan seçimleri kazanarak tam yetkili devlet başkanı olmuştur[25]. Dokunulmazlığa sahip olan Rusya Federasyonu Devlet Başkanının başbakanı atamak, hükümet toplantılarına başkanlık etmek, hükümeti görevden almak, üst düzey yargı ve denetim kurumlarının yöneticilerini göreve getirmek ve görevden almak, Duma'yı feshetmek gibi çok önemli yetkileri bulunmaktadır[26]. Rusya Federasyonu Devlet Başkanı ülkenin dış politikasını yürüterek, uluslararası anlaşmaları imzalamaktadır. Aynı zamanda Silahlı kuvvetlerin Başkomutanı sıfatını da taşımaktadır[27]. Rusya Federasyonu'nun parlamentosu olan Federal Kurul (FK) Rusya Federasyonu'nun temsil ve yasama organıdır. FK iki meclisten oluşmaktadır:

1. Federasyon Konseyi (Üst Meclis) ve
2. Devlet Duma'sı (Alt Meclis).

Federasyon Konseyine Rusya Federasyonu'na dâhil olan birimlerin her birinden, bir kişi temsil bir kişi de yürütme organından olmak üzere ikişer temsilci girmektedir[28]. Ancak son zamanlarda Federasyon Konseyi'nin siyasi ağırlığı azalmış, hatta yakında feshedileceği söylenmeye başlanmıştır. Onun yerine, şu anda büyük ölçüde sembolik önemi olan ve bazı cumhuriyet liderlerinin yer aldığı Devlet Konseyi'nin gelmesi beklenmektedir. Devlet Duma'sı 4 yılda bir yapılan genel seçimlerle seçilen 450 milletvekilinden oluşmaktadır. Milletvekilleri belirli bir partiden veya bağımsız olabilmektedir. Şu anda Duma'nın en büyük gruplarından biri iktidar yanlısı Birlik (ki Birliğin liderliğini Moskova Belediye Başkanı Yuriy Lujkov'un yaptığı Anavatan Partisi ile birleşmesi gündemdedir.) partisidir. Bir başka kalabalık grup komünistlerdir. Ancak Rusya Federasyonu Komünist Partisi, kendisine yakın olan öteki sol parti ve gruplarla birlikte bile oylamalara ağırlığını koyacak güce sahip değildir. Sağcı-liberal kanatta Yabloko (Elma) hareketi ve Sağcı Güçlerin Birliği bulunmaktadır. Milliyetçi lider

Vladimir Jirinovski'nin başkanlığını yaptığı Liberal Demokrat Parti ise son yıllarda giderek küçülen ve hemen her kritik durumda iktidarı destekleyen bir parlamenter grubu oluşturmaktadır.[29]

Aynı kişi aynı zamanda hem Federasyon Konseyi'nin hem de Devlet Dumasının üyesi olamaz. Devlet Duma'sı milletvekili, devlet iktidarının diğer temsil organlarında ve yerel özyönetim organlarında milletvekili olamamaktadır. FK daimi olarak çalışan bir konumundadır. Federasyon Konseyi ve Devlet Duma’sı birbirlerinden ayrı toplanır. İşlev ve yetkileri açısından Devlet Duma’sı yasama özelliği ağır basan bir meclis, Federasyon Konseyi ise danışma ve temsil özelliği ağır basan bir senato görünümünde bulunmaktadır.

Rusya Federasyonunda yürütme gücü Rusya Federasyonu Hükümetindedir. Rusya Federasyonu Hükümeti Rusya Federasyonu Başbakanı, Rusya Federasyonu Başbakan Yardımcıları ve Federal Bakanlardan oluşur. Rusya Federasyonu Başbakanı, görevine Rusya Federasyonu Başkanı tarafından Devlet Dumasının onayıyla atanmaktadır. Rusya Federasyonu Başbakanı atandıktan sonra en geç bir hafta içinde federal yürütme organlarının yapısı hakkında önerilerini Rusya Federasyonu Başkanına sunmaktadır.

Rusya Federasyonu Başbakanı, Rusya Federasyonu Hükümet Başkan Yardımcıları ve Federal Bakan adaylarını Rusya Federasyonu Başkanına sunmaktadır. Rusya Federasyonu 'da Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Sayıştay gibi yargı ve yürütme alanında kurulmuş anayasal yüksek devlet kurumları bulunmaktadır[30]. Rusya Federasyonu 'da yerleşim birimlerinin tarihi ve diğer özellikleri hesaba katılarak seçimler, referandum ve diğer siyasi irade açıklama yöntemleriyle yerel yönetim organları oluşturulmaktadır. Yerel yönetim organları bağımsız yerel bütçeye, yerel mülkiyete, yerel vergi salma yetkisine sahip olmaktadırlar[31].

Duma (Parlamento) seçimlerinin sonuncusu Aralık 2003’de yapıldı. Haziran 2000 tarihli Başkanlık seçimleri, Boris Yeltsin’in istifasının ardından bu göreve vekâleten getirilen Vladimir Putin tarafından Mart 2000 tarihine çekilmiştir[32]. Rusya Federasyonu’nda Seçmen Sayısı, 2000 yılı Resmi devlet istatistik komitesi verilerine göre 109 372 046 ‘dir.

1.5.1. Hükümet Yapısı

Rusya Federasyonunda 1991'den beri yönetim şekli cumhuriyettir[33]. Hükümet başkanı ve başbakan ise 1999'dan beri Vladimir Putin’dir. Putin, ayrıca, Aralık 1999'da devlet başkanı Boris Yeltsin'in emekli olmasından beri devlet başkanı olarak da görev yapmaktadır.[34]

Milli Günü, Bağımsızlık Günüdür. Resmi Tatil Günleri:

- 1 Ocak - Yılbaşı,

- 7 Ocak - Noel (Ortodoks),

- 8 Mart - Uluslararası Kadınlar Günü,

- 1 Mayıs - Uluslararası Emek Bayramı[35],

- 2 Mayıs - İlkbahar Günü,

- 9 Mayıs - Zafer Günü,

- 12 Haziran - Bağımsızlık günü,

- 7 Kasım - Devrim günü,

- 12 Aralık - Anayasa günü.

Genellikle resmi tatiller hafta sonuna denk geldiği zaman, ya Cuma ya da Pazartesi de tatil ilan edilmektedir[36]. Rusya Parlamentosu iki ayrı organdan oluşmaktadır: Federal Konsey ve Duma. 178 sandalye sayısından oluşan Federal Konsey’in üyeleri Rusya Federasyonu’ndaki toplam 89 idari birimin yöneticilerinden seçilmektedir[37]. Devlet Dumasına, seçimler yarısının ulusal parti listelerinden diğer yarısının da bölgelerden seçildiği bir sistemle düzenlenmekte ve toplam 450 sandalyeden oluşmaktadır. Parlamentodaki çoğunluğu Yedintsva Partisi oluşturmaktadır. Anayasa Mahkemesi’ne üyeler başkanın tavsiyesiyle Federal Konsey tarafından seçilmektedir. Aynı işlem diğer yüksek mahkemeler için de geçerli olmaktadır. İktidarda bulunan Putin, resmi olarak hiçbir partinin temsilcisi değildir.

Fakat parlamentonun en büyük partilerinden Yedintsvo Partisi, Putin yanlısı olarak bilinmektedir. Rus siyasetinin evrimi sebebiyle, Rusya Federasyonu’nda baskı gruplarının işlevsel bir vazife ifa ettiğinden söz etmek son derece zordur. Ülkede karar verme mekanizmaları üzerinde bir baskı oluşturabilen iki grup bulunmaktadır: Bir yanda bankerlerin kontrolündeki görsel ve yazılı medya; diğer tarafta Gazprom ya da Lukoil gibi büyük enerji şirketleridir.

1.5.2. Rusya’da Muhalefet: Siyasi Partiler ve Liderleri
1990’lı yılların başında ülkede kurulan parti sayısında büyük bir patlama yaşanmıştır. Ancak gerek üye sayısı gerek de son seçimlerde aldığı oy sebebiyle, şu partiler ülkenin belli başlı partileri olarak sayılabilmektedir:

• Rusya Federasyonu Komünist Partisi (Gennadiy Andreyevich ZYUGANOV),

• Yedintsvo Partisi (Sergey ŞOYGU),

• Liberal Demokrat Partisi (Vladimir Volfovich JİRİNOVSKİ),

• Vatanımız Tüm Rusya Partisi (Yevgeni PRİMAKOV),

• Yabloko (Grigoriy Alekseyevich YAVLİNSKİY),

• Anavatan Partisi (Yuri Lujkov)

1.6. Başkent Moskova

Başkent Moskova 1147'de kurulmuştur fakat şehirde neolitik zamanlardan beri yerleşim olduğuna dair bulgular bulunmaktadır. Şehrin merkezi, bir tarafında kalın kırmızı hisarları ve 20 kulesi olan Kremlin'in Kızıl Meydanıdır. Kuşatmalara karşı direnmek üzere tasarlanmış olan Sobakina Kulesi gizli bir kaçış tüneli içermektedir. "Gizemler Kulesi" olarak çevrilebilecek olan Tainitskaya Kulesi nehre çıkan bir sualtı geçidi ihtiva etmektedir.

Trinity Girişi kulelerin en uzunudur. Water-Hoist Kulesi Kremlin'e su sağlamaktadır. Nabatnaya Kulesi tehlike anında çalan bir alarm ziline sahiptir. Kremlin'in içindeki, İtalyan mimar Aristotle Fiorovanti tarafından yapılan Uspensky Katedrali'nde en eski Rus ikonalarından üçü bulunur. Çarlara burada taç giydirilmiştir ve Korkunç İvan'ın tahtı girişte bulunmaktadır. Ayrıca Kremlin'in içinde 14. Yüzyılda yapılan Büyük Kremlin sarayı ve altın kubbeli Büyük İvan'ın Çan Kulesi bulunmaktadır.

Saint Basil Katedrali (1555-60) meydanın sonunda yer alır ve parlak renkli kubbeleriyle meşhurdur. Hikâyeye göre Korkunç İvan bu kubbenin güzelliğinden o kadar etkilenmiştir ki, bunun kadar güzel bir kubbe daha yapamasın diye mimarın gözlerini oydurduğu belirtilmektedir. Saint Basil'in karşısında 1491'de Pietro Antonio Solario tarafından inşa edilmiş olan Spassky Girişi Kremlin'in asıl girişi olmaktadır[38]. Blagoveshchensky Katedrali III. İvan için inşa edilmiştir. Bakır kubbelerinden yer döşemelerine kadar muhteşem bir şekilde dekore edilmiştir. İçinde 16. Yüzyıl freskleri ve ender ikon koleksiyonları bulunmaktadır. Kazan Katedrali[39] restore edilmiş ve tekrar vakfedilmiştir. Faceted Chamber'daki duvarların tarihi 15. yüzyıla kadar gider. Maalesef Chamber halka açık değildir[40].

Devlet Tarih Müzesi Kızıl Meydan içindedir. Lenin'in mumyalanmış cesedinin gömülmesi tartışılıyorsa da anıtmezarı belirli günlerde açıktır. Bunun yanında korumaların değişimi ve izleyenleri çeken ritüeller 1993'te kaldırılmıştır. Tverskaya[41] Sokağı Kızıl Meydan içindeki önemli alışveriş sokaklarından biridir. Arbat Sokağı, geleneksel olarak bohemlerim takıldığı en önemli sokaktır. Bugün, sokak gösterilerinin yapıldığı, zanaatkârların ve ressamların küçük dükkânlarının bulunduğu yayalara mahsus bir yol haline getirilmiştir[42].

Kitai-Gorod olarak bilinen alan Kremlin'in doğusundadır ve 16. ve 17. yüzyıllardan kalan kiliseleri, özellikle beş kubbeli ve şaşırtıcı akustik özelliklere sahip olan Sign Katedrali açısından önemlidir. Şahane İngiliz malikânesi de aynı zamanlardan kalmıştır ve eski bir diplomatik ve ticari merkez olduğunun bir göstergesidir.

Yakınındaki Romanov Apartmanları da şimdi müzedir. Zayazuie de yakışıklı işçi figürlerinin olduğu sakin ve çekici bir yerdir. Teatralnaya meydanı içinde bulunan dünyaca ünlü Bolshoi Opera ve Bale Tiyatrosu 1824'ten kalmıştır ve içi kırmızı ve altın sarısı renklerle boyanmıştır. Moskova Üniversitesi, şehrin güneybatı taraflarında, Vorobyevi Tepeleri'nde yer alır. Üniversite kampüsünün önündeki parkın içinde bulunan gözetleme kulesi şehrin ve geniş Luzhinki Stadyumu'nun muhteşem manzaralarını sunar. Sportinavya İstasyonu yanındaki Novodevichy Manastırı'nda ender ve eski Rus sanat eserleri sergilenmektedir ve 16. ve 17. yüzyıl mimarisinin en iyi örnekleri görülebilir[43]. Ostozenska ve Prechistenka sokaklarındaki büyük şehir kâşaneleri Tolstoy gibi Rus klasik yazarlarının yaşadıkları yerleri hatırlatır. Dansçı Isadora Duncan, Prechistenka Sokağında bulunan milyoner Ushkov'un klasik tarzda düzenlenmiş stüdyosunu kocası şair Sergei Yesenin'le paylaşmaktaydı. Herzen Sokağı Moskova'nın en eski sokaklarından biridir.

Kuznetsky Most ve Petrovka Sokağı etrafındaki alan ünlü tiyatroları, mağazaları ve iş merkezleriyle bir kültürel faaliyet odağıdır. Ünlü yeni fakat dehşetli çekici mekânlar arasında meşum Lubyanka binası içinde bulunan KGB Müzesi yer alır. İyi korunmuş bir alan olan Zamoskverechye, aslen bir ticaret ve esnaf semtidir. Kiliselerinin, toptan satış mağazalarının, dükkânlarının ve evlerinin çoğu ayakta kalma mücadelesi vermektedir.

Bu alan, Rus sanat eserlerinin ve aralarında Avdrei Rublyov tarafından yapılan "Trinity"nin bulunduğu geniş ikon koleksiyonlarının sergilendiği Tretyakov Galerisi'ne ev sahipliği yapmaktadır[44]. Diğer ilginç yerler arasında değişik koleksiyonların bulunduğu Pushkin Güzel Sanatlar Müzesi; hayvan gösterileri, soytarılar ve daha teknik yeni acibelerin sunulduğu Moskova Sirki; daha önce çarın mülkiyetinde olan, zarif Tsaritsino manzaralı Izmailovo Parkı; Rus hayatının tarım, endüstri, kültür ve bilim gibi yönlerinin sergilendiği, şehrin kuzeybatısındaki geniş alanda bulunan Ekonomik Başarılar Sergisi bulunmaktadır.

Bu alanda hayvanat bahçesi, sirk, kayak ve paten yapılacak alanlar mevcuttur. Yanındaki Ostankino TV Kulesi de, tepesinde dönen bir lokantanın bulunduğu, Avrupa'nın en yüksek kulesidir. Bir roketin izlediği rotayı temsil eden Uzay Fatihleri Anıtı alanın belirleyici özelliklerindendir. Serf Sanat Müzesi geçmiş yadigârlardan biridir.

Metro sistemi de şehri gezmek için daha uygun ve ucuz bir yol olduğu için turistleri çeker. İstasyonların çoğu mermerle, ışıl-ışıl parıldayan avizelerle ve sanat eserleriyle muhteşem bir şekilde dekore edilmiştir. Moskova Nehri üzerinde yapılacak olan bir bot turu şehri keşfetmenin iyi bir yolu olabilir. Geziler, Kutuzovskaya Metrosu'ndan girilebilen Kutuzovskaya Pier'den başlar. Nehir, Beyaz Sarayı (Meclis binası), 1991 muhteşem kuşatma manzarasını ve yukarıda sıralananların hepsini gören muazzam bir görüş alanına sahiptir.

1.7. Rusya’nın Ekonomisi

1 Ocak 2000 verilerine göre Rusya’da GSMH[45] 332,5 milyar dolar, Kişi Başına Düşen Milli Gelir ise 2.270 dolardır. Rusya’da Ekonominin Büyüme Oranı: % 5.80, Para Birimi Ruble ve Kur Oranları:1 ABD Doları= 27,5 ruble () şeklinde olmaktadır.

Tarımsal üretim, Ekincilik, İşlenmiş tahıl 41,9; şeker pancarı 10,0; ayçiçeği tohumu 2,5; keten (bin ton) 30; patates 2,2; sebzeler 1,8[46], Et 4,703; süt 16,9[47]; yumurta 22,5 milyar; yün 20 Hayvan sayısı (yılbaşları itibariyle milyon olarak) Büyük baş 28,5; koyun ve keçi 15,6; domuz 17,2. Rusya’da belli başlı bütün madenler; Demir ve demir dışı metaller, kömür çıkarılmaktadır. Sanayisi ise Silah, uçak, gemi, uzay sanayi, tarım makineleri üretimi, telekomünikasyon ve ulaşım araçları, tıbbi ve bilimsel cihazlar, gıda, ev aletleri, tekstil ve el sanatlarından oluşmaktadır. Elektrik Üretimi yıllık ortalama olarak, 771.947 milyar kWh (1998) olarak tahmin edilmektedir. Elektrik Tüketimi ise 702.711 kWh (1998)’dır.

Ekonominin Sektörlere göre Dağılımı:

• Tarım % 8,4,

• Endüstriyel Sektör % 38,5,

• Hizmetler % 53,1 şeklindedir.


Yabancı Sermaye Oranı:

• ABD % 36,

• Kıbrıs % 21,

• Almanya %8,

• İngiltere % 6,

• Hollanda %5,

• İsviçre % 2,

• Finlandiya % 2,

• İsveç % 2,

• Avusturya % 1,

• Fransa % 1,

• İtalya %1,

• Japonya %1 kadardır.

İşsizlik Oranı, 1999 yılı itibariyle % 12,4 dür. Ancak ülkedeki gizli işsizlik oranının sanıldığından çok daha fazla olduğu iddia edilmektedir. İhracatı, 1999 yılı itibariyle 75,4 milyar dolar ve İhracat Ürünleri, Petrol ve petrol ürünleri, doğalgaz, kereste ve kereste yan ürünleri, metaller, kimyevi maddeler, silah ve diğerlerinden oluşmaktadır. Rusya’nın İhracat yaptığı ülkeler listesi şöyledir: Ukrayna, Almanya, ABD, Beyaz Rusya, Çin ve diğer Batı Avrupa Ülkeleri ile gelişmekte olan ülkeler.

İthalatı ise, 1999 verilerine istinaden 48,2 milyar dolardır. İthalat yapılan ülkeler: Almanya, Beyaz Rusya, Ukrayna, ABD, Kazakistan, İtalya, Japonya ve bazı az gelişmiş ülkelerdir. İthalat Ürünleri: Makine ve bazı cihazlar, tüketici maddeleri, ilaç ve tıbbi maddeler, et, buğday, şekerden müteşekkildir[48].

Dış Borç toplamı, 164.851 milyon dolar olarak hesaplanmaktadır. Üye Olunan Önemli Uluslararası Kuruluşlar: BM, BM Güvenlik Konseyi, BDT, AGİT’tir. Rusya ayrıca birçok global ve bölgesel ekonomik ve sosyal örgüte ya üyedir ya da gözlemci üyelik gibi farklı statüleri haizdir[49]. Telefon Abonesi Sayısı, 22.400.000 (100 aileden 43’ü); Cep Telefonu Abone Sayısı: 645 000, TV İstasyonları:7.306, TV Sayısı: 60,5 milyon, Radyo İstasyonları: AM 420, FM 447, kısa dalga 56, Radyo Sayısı: 1997 senesi itibariyle 61,5 milyon olan radyo sayısının, yüzyılın sonunda 74,3 milyona ulaştığı tahmin edilmektedir. Demiryolları: 148.000 km, Karayolları: 916.000 km, Ham Petrol Boru Hatları: 47.000 km, Petrol Ürünleri Boru Hatları: 15.000 km, Doğalgaz Boru Hatları: 152.000 km gibidir[50]. Krizler ve mafya ekonomisi görümündeki Rusya ekonomisinin mevcut koşulları içerisinde, Rus tekellerinin küresel çapta ABD'yle rekabet edebilecek oranda bir sermaye ihracını kaldırıp kaldıramayacakları muğlâktır[51]. Ama açık olan bir şey varsa o da Rus emperyalizminin başlıca rakibi ABD karşısındaki en büyük dezavantajının ekonomik bakımdan içinde bulunduğu zayıflık olduğu gerçeğidir[52].

Rusya devlet organları içerisinde hâlâ varlığını koruyan ve zaman zaman dışa vuran biçimleriyle kamuoyuna da yansıyan "klik çatışması", politik istikrar arayışının önündeki en ciddi engellerden biri durumundadır. Putin iktidarının ilk altı ayında yaşanan örnekler, yolsuzlukların Putin döneminde de sürdüğünün kanıtını oluşturuyor. Bu gibi örnekler siyasi istikrarsızlığı derinleştirerek Rus emperyalizminin yeni yöneliminin ufuklarını karartıyor. “İnsancıl müdahale” kavramının temelinde yatan büyük yanlışlığı, globalleşme şartlarında devletin rolü ve uluslararası ilişkilerde sübjektif yaklaşım olarak mütemadiyen uluslararası arenada boy gösterdiği görülmektedir[53].

Bununla birlikte Rusya’nın ve diğer başka ülkelerin de, demokratik reformlar paketlerini içte ve dışta uyguladığı geri besleme(feedback) yöntemiyle tespit edilmektedir. Bu özellik zayıflamış devletlerde sıkça rastlanan bir durumdur. Uluslararası terör, Organize suç örgütleri ve Ayrılıkçı grup üyeleri ve bunlarla mücadele yöntemleri oluşturmak Rusya gibi devletlerde ve başka bu tip devletlerde ortaya çıkan sorunlardır.

Bundan dolayı da, Rusya, devletçiliğini, bağımsızlığını ve toprak bütünlüğünü güçlendirerek sadece kendi milli çıkarlarını değil, hem de, Global Düzenin menfaatlerini ve güvenliğini de korumaktadır[54]. Ortadoğu’ya baktığımızda durum değişmektedir. Şöyle ki, tüm dünyada bugün çok önemli bir değere sahip olan demokrasi kavramı ve uzantıları geniş bir alana yayılmıştır[55].

---

[1]Richard Rose & Neil Munro; Elections without Order. Russia’s Challenge to Vladimir Putin, Cambridge University Press, http://www.cambridge.org, Cambridge, UK, 2002, s. 23, 25-56, 102-134

[2] Raul Mansur; Moskova. Görsel Gezi Rehberleri Serisi, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara, 1999, s. 2-122

[3] Ahmed Raşid; Orta Asya’nın Dirilişi. İslam mı, Milliyetçilik mi?, Cep Kitapları Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, 1996, s. 34-38

[4] http://jia.sipa.columbia.edu/journal.html , (2003-02-26)

[5] Raul Mansur; Moskova. Görsel Gezi Rehberleri Serisi, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara, 1999, s. 8

[6] Natalya Timokova Kolesnikov, Nataliya Andrei, Gevorkyan; First Person : An Astonishingly Frank Self-Portrait by Russia's President Vladimir Putin, Public Affairs Publications, New York, I., 2000, s. 87, 100

[7] Natalya Timokova Kolesnikov, Nataliya Andrei, Gevorkyan; First Person : An Astonishingly Frank Self-Portrait by Russia's President Vladimir Putin, Public Affairs Publications, New York, I., 2000, s. 100- 120

[8] Richard Rose & Neil Munro; Elections without Order. Russia’s Challenge to Vladimir Putin, Cambridge University Press, http://www.cambridge.org, Cambridge, UK, 2002, s. 43-78

[9] H. SCHİMİDT, Foreign Policy, Bahar 1998, İstanbul

[10] Ahmed Raşid; Orta Asya’nın Dirilişi. İslam mı, Milliyetçilik mi? Cep Kitapları Yayınları, 1.

Baskı, İstanbul, 1996, s. 56-98

[11] Ryszard Kapuscinski; İmparatorluk, Om Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, 1999, s. 123-144

[12] Ryszard Kapuscinski; İmparatorluk, Om Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, 1999, s. 67-87

[13] Daha çok Korkunç İvan olarak bilinir.

[14] Sezar'dan alıntılanmıştır.

[15] S. Stankoviç "Rusya Kendisini Arıyor", Avrasya Dosyası, Cilt:1 Sayı:1, 1994 Ankara

[16] Russia Defines Its Priorities On The Caspian,” 18 July 2000, Current Digest of the Post-Soviet Press, 16 Aug. 2000: 17; “Making The Caspian A Sea Of Peace and Stability,” 28 July 2000, Current Digest of the Post-Soviet Press, 23 Aug. 2000: 16

[17] Ryszard Kapuscinski; İmparatorluk, Om Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, 1999, s. 24-97, 112

[18] Stanislav Cherniavskiy, “The Caucasus Vector of Russian Diplomacy.” Central Asia and theCaucasus: Journal of Social and Political Studies, 2000, no. 5: 94.

[19] Ahmed Raşid; Orta Asya’nın Dirilişi. İslam mı, Milliyetçilik mi? Cep Kitapları Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, 1996, s. 35-39

[20] R. David Marples; Russia, 1917-1921, ©Pearson Education Limited, Essex, 2000, I. Title; II.Series, s. 78-98

[21] Rus Devrimi döneminde çoğunluk taraf

[22] Emrullah Tekin; Alman Gizli Operasyonları ve Türkler, IQ Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2001,s. 23-120

[23] Yaklaşık 20 milyon olarak tahmin edilmektedir.

[24] Martin Walker; Dev Uyanıyor. Lenin’den Gorbaçov’a, Altın Kitaplar Yayınevi Yayınları, 1.Baskı, İstanbul, 1989, s. 56-89

[25] http://www.president.kremlin.ru , (2002-09-09)

[26] Natalya Timokova Kolesnikov, Nataliya Andrei, Gevorkyan; First Person: An Astonishingly Frank Self-Portrait by Russia's President Vladimir Putin, Public Affairs Publications, New York, I. 2000, s. 124, 127

[27] http://www.government.gov.ru , (2003-02-19)

[28] Natalya Timokova Kolesnikov, Nataliya Andrei, Gevorkyan; First Person : An Astonishingly Frank Self-Portrait by Russia's President Vladimir Putin, Public Affairs Publications, New York, I., 2000, s.98

[29] İgor Sergeyeviç Ivanov; Rusya'nın Dış Politikası ve Dünya (Makaleler ve Toplantılardan derleme), Uluslararası İlişkiler Moskova Devlet Üniversitesi, Rusya Siyaset Ansiklopedisi – ROSSPEN Yayınları, Moskova, 2001, s. 178-190

[30] Yaşar Onay; Rusya ve Değişim, Nobel Yayınları, 1. Baskı, Ankara, 2002, s. 12-89

[31] http://www.rusyaonline.com/anayasa.shtml , (2002-08-03); Rusya Federasyonu Anayasası'ndan

[32] Boris Yeltsin; Geceyarısı Günlükleri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2000, s. 67-90

[33] http://www.government.gov.ru , (2003-02-19)

[34] Richard Rose & Neil Munro; Elections without Order. Russia’s Challenge to Vladimir Putin,Cambridge University Press, http://www.cambridge.org, Cambridge, UK, 2002, s. 1-23

[35] Batılı Yazarlar bazen bunu Milletlerin Enternasyonal Emek Bayramı şeklinde de ifade ederler.

[36] http://www.evrensel.net , (2003-02-26)

[37] http://jia.sipa.columbia.edu/journal.html ,(2003-02-26)

[38] http://www.kremlin.ru , (2003-02-24)

[39] S. Amin, “Kapitalizm, Emperyalizm, Küreselleşme”, Özgür Üniversite Forumu 1997 sayı:1 Ankara, S. 27

[40] Raul Mansur; Moskova. Görsel Gezi Rehberleri Serisi, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara, 1999,s.111-130, 143, 144, 163

[41] Raul Mansur; Moskova. Görsel Gezi Rehberleri Serisi, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara, 1999,s.111-130, 143, 144, 163

[42] Martin Walker; Dev Uyanıyor, Lenin’den Gorbaçov’a, Altın Kitaplar Yayınevi Yayınları, 1.Baskı, İstanbul, 1989, s. 29

[43] http://www.evrensel.net , (2003-02-26)

[44] O. Akgönenç. "Rusya Federasyonunun Dış Politika Hedefleri", Avrasya Dosyası, Cilt:1, Sayı:1,1994, 15

[45] Gayri Safi Milli Hâsıla

[46] Milyon ton olarak

[47] Bin ton olarak

[48] The New York Times, 2003-02-26 issue

[49] Fuat Vural Savaş; İktisadın Tarihi, Siyasal Kitabevi Yayınları, 3. Baskı, Ankara, 1999, s. 47-233

[50] Tüm istatistiksel bilgiler, http://www.odci.gov‘dan Resmi CIA gözlemci ve araştırma uzmanlarının Raporları doğrultusunda tertip edilmiştir. İstatistik bilgiler 1995-2000 arasında derlenmiş verilerden oluşmaktadır. Bazı bilgiler, güncel ekonomik gelişmeler doğrultusunda değişmeye maruz kalabilmektedir. Bu yüzden daha dakik bilgiler için, güncel başlıklı araştırma uzmanları raporlarının da incelenmesi uygundur.

[51] Robert Chase; Emily Hill; Paul Kennedy; Eksen Ülkeler, Gelişen Dünyada ABD Politikasının Yeni Hatları, Sabah Kitapları, 1. Baskı, İstanbul, 2000, s. 23-24, 102-120

[52] http://www.mid.ru , (2003-02-26)

[53] İgor Sergeyeviç Ivanov; Rusya’nın Dış Politikası ve Dünya (Makaleler ve Toplantılardan derleme), Uluslararası İlişkiler Moskova Devlet Üniversitesi, Rusya Siyaset Ansiklopedisi – ROSSPEN Yayınları, Moskova, 2001, s.24 

[54] İgor Sergeyeviç Ivanov; Rusya’nın Dış Politikası ve Dünya (Makaleler ve Toplantılardan derleme), Uluslararası İlişkiler Moskova Devlet Üniversitesi, Rusya Siyaset Ansiklopedisi – ROSSPEN Yayınları, Moskova, 2001, s.23-24

[55] Ali Yaşar Sarıbay; Kamusal Alan, Diyalojik Demokrasi, Sivil İtiraz, Alfa Yayınları, 1. Baskı,İstanbul, 2000, s. 25