“Bir adamı bana çok mu gördünüz?
O benim yularsız aslanımdır…”[1]
Bu
sözlerin Sultan II: Abdulhamid Han tarafından adına türküler yazılan Mihrali
Bey için söylendiği konusunda Anadolu insanımızda umumi bir kabul ediş vardır.
Evet, belki hâlâ sözün doğru olup olmadığı akademik camia için tartışma
konusudur ama bizce “Yularsız Aslan” lakabı Mihrali Bey için söylenebilecek en
güzel benzetmedir.
Kahramanların
insanlık tarihindeki yeri çok ayrı bir yer tutar. Milletlerin destani kahramanlarını
gelecek nesillere tanıtmak için yarıştığı, hatta gerçek kahraman eksikliklerini
uydurma kahramanlarla doldurma gayretleri bilinen bir gerçektir. Bu konuda
dünyada en zengin millet Türk milleti olmasına rağmen kendi kahramanlarının
hayatının ortaya çıkarılıp kendi çocuklarımıza tanıtmak konusunda bizim kadar
da başarısız bir başka millet yoktur. Belki eğitim sisteminin yanlışlığından,
belki sayının fazla olmasından halen tarihimizin derinliklerinde sıranın
kendisine gelmesini bekleyen sayısız kahramanlarımız bulunmaktadır. Fakat tarihin
tozlu raflarında tarihçilerin unuttuğu kahramanları, her şeye rağmen millet
hafızası unutmamış, kahramanlarla ilgili olayları dilden dile anlatarak
hatıralarını hep canlı tutmuştur. İşte milletin unutmadığı kahramanların biri
de destanlaşan hayatıyla Mihrali Bey’dir.
Mihrali
Bey’in ismi ilk olarak, zihinlerde büyük etki bırakmış olan Doksan üç Harbi
diye bilinen 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı’nı anlatan Mehmet Arif Bey’in
“Başımıza Gelenler ”isimli eserinde geçer.[2] Doksan
üç Harbi’nde olağanüstü mücadele eden Mihrali Bey, o döneme bir nevi damgasını
vuran Hamidiye Alayı kurucusu olarak isminin kaynaklarda daha çok geçirtecek büyük
adımını atmıştı. Daha sonra bu kurduğu alayla Yemen’e gönüllü olarak giden
Mihrali Bey, Yemen’de şehit düşmüş, bir destan kahramanına yakışır şekilde adına
destanlar, ağıtlar, uzun hava yakılmıştır. Doksan üç Harbi, Hamidiye Alayları
ve Yemen. Bu sihirli kelimelerin ayrı ayrı akıllarda müthiş düşünceler
çağrıştırdığı bir gerçek iken hepsinin Mihrali Bey’in şahsında birleşmesi hayatının
destan halini almasındaki temel sebebi oluşturmuştur.
Mihrali,
1844 yılında Çarlık Rusya’sı sınırlarında yer alan Tiflis’in Borçalı sancağına
bağlı Darvaz köyünde doğmuştur.[3]Ailesi
Karapapak Türklerine mensup olmakla beraber ahali içerisinde ağırlığı olan kadim
ve asil bir aileden gelmiştir. Karapapaklar Hazar ve Kıpçak Türklerinin
Ön-Asya’daki torunlarıdır.[4]
Aynı zamanda Terekeme de denilen Karapapaklar’ın bu ismi İran’daki vergi
memurlarının kullandığı “Türkmen” deyiminin çoğul biçimi Arapça “Terakime”den
bozma olarak kullanılan “Terekeme” kelimesi ile aynı anlamdadır.[5]
XIX.
yüzyıla gelindiğinde Karapapakların yaşadıkları bölge Rusya, Osmanlı
İmparatorluğu ve İran’ı kapsayan üçgeni kapsamaktadır. Osmanlı Devleti içerisinde Kars ve çevresi,
Rusya yakınlarında Ardahan, Çıldır gibi köylerde, İran’da ise Makû ve Ovacık
kazaları civarında yaşamaktaydılar.[6]
Osmanlı
Devleti, Rusya ve diğer büyük devletlerin bu bölgede çatışma ve hâkimiyet
mücadelesinin kızıştığı bir dönemde dünyaya gelen Mihrali’nin babasının ismi
Memili Ağa’dır. Mihrali, Memili Ağa’nın erkek çocukları arasında en büyük olan
çocuğudur. Memili Ağa’nın Ali ismini çok sevdiği, diğer çocuklarına; Mehmed Ali
ve Ali isimlerini vermesinden dolayı açık bir şekilde anlaşılmaktadır.[7] Kısa
boylu etine dolgun, kara yağız ve sevimli olan Mihrali’nin adı, genç yaşında gözü
pek olması, cesaret ve mertliğinden dolayı o dönemde bile dillerde dolaşmaya
başlamıştır.
Mihrali’nin
hayatı henüz genç yaşında babasının vefat etmesiyle belirgin bir şekilde değişmiştir.
Vefat eden babasının na’şının, Müslüman mezarlığına gömülmesine izin verilmemesi
üzerine inançlarına ters bir şekilde Rus mezarlığına gömmek zorunda kalmıştır.[8] Bu
durumun kendinde yarattığı olumsuz etkilerden olsa gerek Mihrali aynı günün
gecesi babasını rüyasında görür. Rüyada Mihrali’ye sitem eder ve kendisinin
Müslüman mezarlığına gömülmesini ister. İçinde bulunduğu ruhi bunalımın ve
rüyanın etkisiyle yatağından fırlayan Mihrali hemen mezarlığa girer, babasını
çıkarır ve kendisine engel olmaya kalkışan iki Rus askerini öldürür. Babasını
Müslüman mezarlığına gömer.[9]
Daha genç yaşında yaşadığı bu olay kendisini geri dönülmez bir şekilde yola
sokmuştur. Böylece aynı anda Karapapaklar için kahraman Ruslar için ise amansız
eşkıya Mihrali’nin zuhur etmesinin ilk adımını atmış oluyordu.
Bu
zamanlarda On yedi-On sekiz yaşında olduğu tahmin edilen Mihrali annesiyle
helallaştıktan sonra doğruca Keçeli Köyü’ne gider. Çünkü burada gönül verdiği anlaşılan
Bahar isimli yavuklusu yaşamaktadır. Ayrıca baba dostu olan Ahmet Ağa’ya
sığınmıştır. Sabah olunca nöbetçilerin öldürüldüğü anlaşılır ve Ruslar
Mihrali’nin yakalanması için dört bir tarafa adam gönderirler. Keçeli Köyü’nde
etrafı sarılan Mihrali atına ilk mahmuzlamasında at şaha kalkar, ikinci mahmuz
vurmasıyla ahırdan çıkar. Mihrali atın karnına saklanarak hızlı bir şekilde
oradan uzaklaşır.[10]
Mihrali
daha sonra dağlarda özellikle Rusya, İran, Osmanlı toprakları üçgeninde kaçak
hayatı sürmeye başlar. Bu üç bölgeye yayılan Karapapakların sayesinde çok sık şekilde
yer değiştirme imkânı bulan Mihrali’nin hangi tarihte hangi bölgede
bulunmasının tespitinin yapılması zordur. Bu arada Rusya’nın Tiflis valisi yaptığı
araştırmalar sonucu Mihrali’nin İran’da olduğunu öğrenir. Durumu öğrenen Çar
II.Aleksandır bir mektup yazarak Mihrali’nin yakalanmasını ister. Mihrali
kendisini yakalamak isteyen İranlı askerleri çatışarak öldürür ve iki ülkede de
suçlu durumuna düşer. Daha sonra Rusya’ya geçen Mihrali bu sırada dağlarda
farklı suçlardan aranan birçok Karapapak’ın yanına gider. Mihrali ve
arkadaşlarının şöhreti gün geçtikçe artar. Bu arada çok sıkı şekilde aranan
Mihrali Osmanlı topraklarına geçer. Rusların sıkıştırmasıyla bölgede görevli
olan Osmanlı yöneticileri kendilerini çok zor durumda bulurlar. Ya eşkıyaya
yardım ediyorlar yaftasından kurtulacaklar ya da kendi soydaşlarını teslim
etmek durumunda kalırlar.
Mihrali
çeşitli çatışmalar sonunda nihayet 1874 yılının son günlerinde Türk askerleri
tarafından yakalanır. Yaralıdır. Kars’ta hapise atılır. Hapishane doktorlarının
yarasına bakmasına, kendisini zehirleme ihtimallerini düşünerek izin vermez.
Başlayan mahkemede hiç konuşmayan Mihrali, beklenildiği gibi idama mahkûm olur.
Bütün yazışmalar tamamlandıktan sonra padişahın onayı beklenmeye başlanmıştır
lakin Mihrali hapishanede karışıklık çıkararak oradan kaçmayı başarır.[11]
Bu sırada Osmanlı–Rus savaşının ayak sesleri gelmeye başlamıştır. Her iki taraf da
bölgedeki Müslüman unsurları kendi taraflarına çekme çalışmalarına başlamışlardır.
Ruslar kendi saflarında yer alanların suçlarını sileceklerini söylemiş, bunu
öğrenen Mihrali yine yol ayrımına gelmiştir. Fakat kararını kendi soydaşları
tarafında olmaktan yana kullanan Mihrali Osmanlı hâkimiyetindeki Karapapaklar ile
Ferik Hüseyin Paşa’ya haber gönderip suçlarının affedilmesini ister. Ahmet
Muhtar Paşa’ya ulaşan haber sonrasında Paşa ”seyyiât- ı sabıkları devletçe ma’füvvdür, ordumuza gelebilirler.”[12] diyerek affedildiğini bildirmiştir.
Hemen
Osmanlı topraklarına gelen Mihrali’ye savaştan sonra geri alınmak şartıyla
Binbaşı rütbesi verilmiştir. Savaş sırasında Ahmet Muhtar Paşa, Mihrali Bey’e
son derece önemli ve tehlikeli görevler verir. Kars savunmasında, atlılarıyla
kuşatma hattını yarıp, Rusların binlerce koyununu ganimet olarak ele geçirmiştir.
Bu yapılanların kuşatma altındaki asker ve halkın moralini yükselttiği
malumdur. Artık Mihrali yaptıkları dilden dile anlatıla gelen gerçek bir
kahramandır.
Savaşın
doğu cephesinde kızıştığı dönemde Ardahan taraflarında göreve olan Mihrali
aniden karşısına çıkan Rus askerlerine karşı Turan Taktiği olarak bilinen
geleneksel Türk Savaş Taktiği’ni kullanarak iki Rus piyade taburundan oluşan
Rusları imha etti. Gerek Rusların Kars kuşatmasına karşı yaptıkları, gerekse
diğer görevleri başarıyla yerine getirmesi II.Abdulhamid Han’ın kendisine
beşinci rütbeden Mecidiye Nişanı vermesine vesile olur. Savaş devam ederken bin
bir zahmet ve tehlike atlatarak ailesini Rusya’dan Osmanlı topraklarına geçirir.
Bu sırada oğlu Rüştü yeni doğmuştur.
93
Harbi olarak bildiğimiz 1877-78 Osmanlı-Rus savaşı gerek Batı cephesinde Gazi
Osman Paşa’nın, gerekse Doğu cephesinde Gazi Ahmet Muhtar Paşa’nın
gösterdikleri müthiş savunmaya rağmen kaybedilmiştir. Uzmanlar bu savaşın
cephedeki asker ve kumandanların beceriksizliklerinden değil, savaşın geçtiği
coğrafyayı bilmeden savaş stratejisi hazırlayıp uygulanmasını kesin bir dille
emreden Saray komutanlarının yüzünden kaybedildiği konusunda hem fikirdirler.[13]
Savaş
sırasında çeşitli şekilde yaralanan Mihrali Bey savaş sonrasında ailesine yeni
bir kalacak yer aramak için yanındakilerle Sivas’ın Kangal nahiyesine gelmiş,
burada yeni bir köyün temellerini atarak buraya Acıyurt adını vermişlerdir. Halk
ağzında ise buraya Mihrali Bey’in köyü denmiştir. Mihrali Bey’in bu bölgeye
gelip yerleşmesi Rusların etkisiyle kaynayan Ermenileri rahatsız etmiştir. Bu
rahatsızlıkla Mihrali Bey’i şikâyet etmeye başlamışlar, valilik bunun üzerine
araştırma yapmaya başlamış ve bu sırada Mihrali Bey’de Sadarete telgraf çekerek
adalet istemiştir.[14]
Mihrali
Bey 93 Harbi’nin üzerinden on yıl geçtikten sonra Devlet tarafından tekrar
hatırlanmış ve Kurt İsmail Hakkı Paşa ile birlikte asayişi bozan aşiretleri
düzene sokmak için Irak’a gönderilmiştir. Görevini başarıyla yerine getiren, tekrar
Sivas’a dönen Mihrali Bey Sivas’ta çeşitli görevlerde bulunmuştur.
Osmanlı
Devleti II.Abdulhamid döneminde Doğu ve G.Doğu Anadolu Bölgesinde, Hamidiye
Alayları olarak bilinen bir teşkilatlanmaya gitmiştir. Böyle bir teşkilatın
kurulmasında bölgenin idari, sosyal, askeri, dini, ekonomik, faktörlerinin
kontrol altına alınamaz durumu etkili olmuştur. Bu kurulan yeni teşkilat
Ordunun ihtiyaç duyduğu Süvari eksikliğini doldurmakla kalmayıp aynı zamanda,
Rusya ve İran’a karşı da kullanmak için taze kuvvet olarak önemli şekilde
devletin elini güçlendirmişti. Halkın bu teşkilata girmesi için devlet baskı yapmamış,
aksine gönüllüğü esas almıştır. Bununla birlikte her aşiretin başvuruları kabul
edilmemiş, devlet onları bir elemeye tabi tutmuştur.
Diğer yandan Hamidiye Alayları
deyince II.Abdulhamid akla geliyorsa da teşkilatın fikir babası olmasının
yanında bölgedeki sosyal, ekonomik ve siyasi durumu yakından bilen ve yaptığı
çalışmalarla bölgeye damgasını vurmuş 4.Ordu komutanı Müşir Mehmed Zeki Paşa’yı
anmadan yapılacak her çalışma yarım kalacaktır.[15]
Yeni
bir teşkilatın kurulmasını haber alan Mihrali Bey Karapapaklardan oluşmak
şartıyla bir Hamidiye Alayı kurmak için Zeki Paşa’ya başvurarak, çıkan padişah
iradesinden sonra, 40.Hamidiye Süvari Alayını, 26 Ekim 1982 Çarşamba günü
Sivas’ta kurdu.[16]
Diğer aşiretlerin başvurularının bir eleme sistemine tabi tutulmalarına karşın,
Mihrali Bey’in isteğine izin verilmesinin bir ayrıcalık gibi görünse de Mihrali
Bey’in askerlik sanatının inceliklerine vakıf olması ve bunu defalarca ispat
etmesinden kaynaklandığı doğru bir yorum olacaktır. 40.Hamidiye Alayı’nın
kurucusunun Mihrali Bey, askerlerinin de en az onun kadar yiğit olması bu alayı
farklı kılan özellikler olarak karşımıza çıkmaktadır. Alay’ın kuruluşunda
çekilen fotoğrafların II. Abdulhamid Han’a verildiği çalışmalarda dile
getirilmiştir.[17]
40.alay’ın
kurulması sonrasında kendisine Kaymakam’lık rütbesi verilen Mihrali Bey
açısından yeni bir dönem başlamış bulunuyordu. Mihrali Bey’in gün geçtikçe güçlenmesi,
Sivas Valisi Halil Bey’i rahatsız etmeye başlamış ve Vali Mİhrali Bey’i
çekememeye başlamıştı. Bu sıralarda 1895 yılında Vilayat-ı Sitte denilen Altı
vilayet başta olmak üzere Ermenilerin yaşadığı yerlerde büyük olaylar patlak
vermiş, Sivas’ta olaylar 1985’in Kasım ayında başlamıştır.14 Kasım itibarıyla
çıkan olaylar sonrasında bilanço Ermeniler çok olmak üzere, 400’ten fazla ölü
olarak kayıtlara geçmiştir. Bu olaylarda Mihrali Bey kendisinin kurduğu alayla vazifesini
tam mânâsıyla yerine getirmiştir.[18]
40.alay
bu olaylardan sonra başlayan 1897 Osmanlı-Yunan Savaşında yeni bir göreve
çağrıldı. Mihrali Bey ve kurduğu 40.alay kendilerini ispat etme fırsatını bu
savaşla bulmuş oldular. Lakin Türk askerlerinin cephede Yunanlılara karşı
değişmeyecek üstünlüğü 40.alay’ın savaşa iştirak etmesine gerek bırakmamıştır. Göreve
gitmemiş olmalarına rağmen çağrılmaları 40.alay’ın ve Mihrali Bey’in, devlet
nezdinde ne derece dikkate alındıklarının güzel bir ispatıdır.
Bu
sıralarda Mihrali Bey’in Kangal kaymakamıyla arası açılır ve Mihrali Bey Kaymakamı
döver:
“Bir gün beyler ve
ağalar Kangal’da sohbet ederken, Kangal kaymakamı içeri girer. Herkes ayağa
kalkar, Mihrali kalkmaz. Kaymakam hiddetlenir. Mihrali de gazaba gelib,
kaymakamı döver. “Sen kim oluyorsun da ayağa kalk diyorsun? Seni kalaycı çırağı
seni!...” der. Kaymakam bu olayı Vali Reşit Paşa’ya anlatır. “Seni kalaycı,
beni de çırağın yaptı.” Der. Buna fazlasıyla içerleyen vali, durumu Sultan
Abdulhamid’e bildirir. Sultan da “Bir adamı bana çok mu gördünüz? O, benim
yularsız aslanımdır.” diye haber gönderir.[19]
Mihrali
Bey’in durumunu en iyi şekilde karşılayan “yularsız aslan” lakabının
gerçekliği, Doğan Kaya’nın makalesinde geçmesine rağmen[20], akademik
olarak çalışma yapan Cengiz Çakaloğlu[21],
bu lakabın bizzat Sultan’ın ağzından çıkmasını şüpheyle karşıladığını bildirmiştir.
Buna rağmen bu olay milletin hafızasında yer edem Mihrali Bey tasvirini
göstermesi bakımından çok ehemmiyetlidir.
Bütün
bu olaylar cereyan ederken Yemen’de fitne çarkı çalışmaya başlamış, olayların
çıkması için oluşturulmaya çalışılan altyapı neredeyse tamamlanmaya
başlanmıştır. Osmanlı tarihinde Yemen’de çıkan olayların iç yüzünde bölgedeki İmamlar
ile Devletin hâkimiyet mücadelesi vardır. Çünkü Yemen’deki Zeydiler, Osmanlı
Padişahını Halife hiçbir zaman halife olarak görmemişler ve bu duruma birde
Düvel-i Muazzama’nın isyana teşvik edici çalışmaları eklenince isyanın çıkması
kaçınılmaz olmuştur.
1918
yılında elimizden çıkan Yemen de, türkü yazdığımız diğer yerler gibi
milletimizin hatıralarında çok derin izler bırakmıştır. Tarihi romanlarıyla da
tanınan Mehmet Niyazi Hocamızın, bir kitabının önsözünde;[22] “Yemen’de şehit olan Türk Askerlerinin
sayısını, ansiklopediler yazmaya korkar. Toprağı sıksan Şehit çıkar”, “Gece bir ses gelir derinden derinden/ Beni
mi çağırdın Yemen çöllerinden” diyerek bahsetmesi orada Şehit olan atalarımızı
hatırlatmakla beraber, yüreğimizin sızlamasına da neden olur.
Yemen’de
İmamlığın başına Yahya geçer geçmez hiç beklemeden isyan hareketine girişi. Yemen’de
Osmanlı Askeri zor duruma düşer. Ordunun merkezi San’a kuşatma altına girer.
Gönderilen yardımcı kuvvetlerin erzak ve cephaneleri terk etmeleri yüzünden bu
kafileye isyancılar sahip oldu. Bab-ı Âli birliklerin bu başarısızlığı üzerine
Yemen’e Hamidiye Alayı gönderilmesini kararlaştırarak gidecek alayların
belirlemek için çalışmalara başlamıştır. Verilen karara göre Yemen’e iki alay gidecekti.
Bunlar; Milli aşireti reisi İbrahim Paşa’nın ve gönüllü olarak görevi kabul
eden Mihrali Bey’in 40.Alayı’dır. Daha sonra İbrahim Paşa’nın isteksizliği
sebebiyle yerine 25.alay görevlendirilmiştir.
Yemen’e
gitmek için yola çıkan Mihrali Bey 15 Ağustos 1905 tarihinde İskenderun’a
ulaştı.[23]
İskenderun’da bekledikleri sırada bir atın çifte atmasıyla Mihrali Bey’İn iki
kaburgası kırıldı. Vücudunun sağlam yapıda olması ve tedavi sonrası iyileşen
Mihrali Bey’in rütbesi bu sıralarda Miralaylığa yükseltilmişti.[24] 1
veya 2 Eylül tarihinde Mihrali Bey’in içinde bulunduğu ilk kafile Hudeyde’ye
vardı.
Mihrali
Bey burada kendisine verilen görevleri yerine getirmeye çalışmış ve bu
görevlerini yerine getirirken vefat etmiştir. Vefat şekli ve tarihi kaynakların
yetersizliği sebebiyle tam olarak bilinememektedir. Ölüm şekli anlatıya dayalı
olarak iki şekilde açıklanmaya çalışılmıştır; 1.si Yemen sıcaklarından dolayı hastalanmış
ve ölmüş, 2.olarak savaş sırasında yaralanmış ve yarası kangren olması
sonucunda vefat etmiştir.[25]
Konunun uzmanları Mihrali Bey’in hastalanarak vefat ettiği rivayetinin daha
gerçekçi olduğunu belirtirler. Çünkü Mihrali Bey: Sivas–İskenderun arası uzun
ve yorucu bir yolculuğa çıkmış, İskenderun’da atın çifte atması sonucu
kaburgası kırılmış, deniz yolculuğu yapmış, en kötü şart ve mevsimde Yemen’e
ulaşmış ve Çölde yorucu bir yolculuk yapmıştır. Tüm bu yoruculuğun üstüne
isyancılarla harbe girmiş olduğu düşünülürse vücudunun ne kadar yıprandığı
tahmin edilebilir.[26] Birde
tüm bu olumsuzlukların üstüne Yemen’de şehit olan askerlerin savaşta değil, Yemen’in
kötü şartlarından dolayı şehit olduğu gerçeğini göz önüne almak gerekir
Mihrali
Bey’in şehit olması ailesi, kendisini sevenler ve milletimiz için büyük kayıptır.
Zihinlerde oluşan Mihrali Bey figürü kendisine “ikinci Köroğlu, Kars Kartalı” gibi
destani isimler verilmesine vesile olmuştur. Mihrali Bey adına meşhur uzun
havalar, ağıtlar, türküler, destanlar ortaya çıkmıştır. Bunların en bilineni
Rüşdü Bey’in de adının geçtiği uzun havadır. Bizim burada vereceğimiz eser
Mihrali Bey’e yazılan ama pek bilinmeyen bir eser olacaktır:
Kars
Kavgaları Türküsü
Gümrü’den yürüdü
şapkalı Kazak
Kars içinde eser
bir acı sazak
Kaptan paşa
diyer: Devranı bozak
Gel
beri gel beri bizim Osmanlı
Kavga
koptu Kars’ın başı dumanlı
Yaktı gülşen
yurdu zalim saldadı
Loris de
zulmedip verdi berbadı
Ardahan kan ağlar
gözler imdadı
Gel
beri gel beri bizim Osmanlı
Kavga
koptu Kars’ın başı dumanlı
Mihrali Paşa da
çok mertlik etti
Mansur’un evini
yıktı dağıttı
Hacı Veli’nin
toyunu tuttu
Gel
beri gel beri bizim Osmanlı
Kavga
koptu Kars’ın başı dumanlı [27]
Bu
kahraman atalarımız Mihrali Bey şahsında bir kez daha minnet ve gururla yâd ediyorum.
Mevla’m mekânlarını Cennet eylesin.
Oğuzhan Yücel
KAYNAKLAR
Aydemir,
Ş.S., Makedonya’dan Orta Asya’ya Enver Paşa, Cilt 1 1860-1908, İstanbul 1972.
ÇAKALOĞLU,
Cengiz, Yemen’den Dönemeyen Bir Karapapak:40.Hamidiye Süvari Alayı Komutanı
Mihrali Bey, İstanbul 2011.
KAYA,
Doğan, ” Bir Destan Kahramanı: Mihrali Bey “,Halk Kültürü Dergisi, İstanbul
1985.
MEHMED
Arif, Başımıza Gelenler (93 Harbinde Anadolu Cephesi/Ruslarla Savaş), İstanbul
2006.
NİYAZİ,
Mehmet, Yemen Ah Yemen,İstanbul2011.
Sönmez,
Beşir, Mihrali Bey, Sivas 2004.
TOZLU,
Selahattin; ”Karapapaklar Hakkında Bazı Notlar”, Karadeniz Araştırmaları
Dergisi,2005.
TÜRKOĞLU,
İsmail, “Karapapaklar” ,DİA, C.XXIV,
İstanbul 2001, s.470
YAZICI,
Rıfkı, “93 Harbinin Ünlü Kahramanlarından: Mihrali” Türk Yurdu, C.IX, S.20, Eylül 1988, s.6.
YILMAZ,
Salih; Karapapak Türkleri, Ankara 2007.
[1] B.Sönmez, Mihrali Bey, Sivas
2004,s.181-182; C.
Çakaloğlu, Yemen’den Dönemeyen Bir Karapapak:40.Hamidiye Süvari Alayı
Komutanı Mihrali Bey,
İstanbul 2011. s.115.
[2] Mehmet Arif Bey, Başımıza Gelenler (93 Harbinde Anadolu
Cephesi/Ruslarla Savaş), İstanbul 2006.
[3] Salih
Yılmaz, Karapapak (Terekeme) Türkleri, Ankara 2007,s.121.
[4] C. Çakaloğlu, a.g.e., s.2,dipnot
6
[5] C.Çakaloğlu, a.g.e., s.2.
[6] Mehmet
Arif Bey,, a.g.e., s.63
[7] İsmail Türkoğlu, “Karapapaklar” DİA, C.XXIV, İstanbul 2001, s.470.
[8] Rıfkı
Yazıcı, “93 Harbinin Ünlü Kahramanlarından: Mihrali” Türk Yurdu, C.IX, S.20, Eylül 1988, s.6.
[9] B.Sönmez,
a.g.e., s.14.
[10] B. Sönmez,
a.g.e., s.20-21; C. Çakaloğlu, a.g.e., s.6.
[11] M. Arif,
a.g.e, s.68
[12] C.
Çakaloğlu, a.g.e., s.22
[13]
Ş.S.Aydemir, Makedonya’dan Orta Asya’ya
Enver Paşa, Cilt 1 1860-1908, İstanbul 1972, s.71-72.
[14] C.
Çakaloğlu, a.g.e., s.48.
[15] C.
Çakaloğlu, a.g.e., s.67-68.
[16] C.
Çakaloğlu, a.g.e., s.76.
[17] C.
Çakaloğlu, a.g.e., s.77.
[18] C.
Çakaloğlu, a.g.e., s.89.
[19] D.Kaya,
”Bir Destan Kahramanı: Mihrali Bey”, Halk
Kültürü Dergisi, 1984/4, İstanbul 1985, s.82. ; C. Çakaloğlu, a.g.e.,
s.115.
[20] D.Kaya,
a.g.m., s.82.; C. Çakaloğlu, a.g.e., s.114.
[21] C.
Çakaloğlu, a.g.e., s.114-118.
[22] Mehmet
Niyazi, Yemen Ah Yemen, İstanbul
2004.
[23] C. Çakloğlu,
a.g.e., s.146.
[24] Miralay
Osmanlı Ordusu içerisinde bir rütbe olup, Alay komutanıdır.
[25] Salih
Yılmaz, Karapapak Türkler, Ankara
200, s.190.
[26] C.
Çakaloğlu, a.g.e., s.211.
[27] Doğan
Kaya tarafından, Cendere Köyünden Karslı Bahri Efendi’den derlenmiştir. Bkz: C.
Çakaloğlu, a.g.e., s.237-238.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder