YZ uygulamalarının küresel çalışanlar için önemli etkileri var. Çin'in YZ araçlarını uygulamasındaki temel eğilimler, daha geniş bir dünya için önemli dersler sağlayabilir.
Çok az düzenleyici gözetim ile piyasa odaklı gelişim
Çin'de, iş için YZ çözümleri, çalışanların çok az düzenleyici gözetimi veya girdisi ile büyük ölçüde piyasa güçleri tarafından yönlendirilmiştir. Yeni ürün ve hizmetler genellikle teknolojik olarak uygulanabilir hale gelir gelmez doğrudan piyasaya sürülmektedir.
İşyeri çözümleri sektöründe bir yer edinmek için Çinli sağlayıcıların müşterilerinin özel ihtiyaç ve tercihlerine göre özelleştirilmiş işlevler sunması yaygındır. Bu yaklaşım, firmaların çalışanların refahı yerine kâra öncelik verdiği YZ araçlarının agresif bir şekilde tasarlanmasına ve aceleyle kullanıma sunulmasına yol açmıştır.
YZ gerçekten de ölçütleri sürekli yukarı çekerek genel üretkenliği artırsa da, genellikle daha iyi sonuçların elde edildiği koşulları göz ardı etmektedir. Daha önce de belirtildiği gibi, yemek dağıtım şoförleri örneğinde, YZ sistemi, yeni hedeflere ancak trafik kurallarını ihlal ederek ulaşılabileceği gerçeğini göz ardı ederek, herkes için hedef teslimat sürelerini azaltmaya devam etti. Sonuç olarak, YZ tarafından kolaylaştırılan verimlilik artışı genellikle işçilerin zararına elde edilmekte ve firmalar çok az yasal sonuçla karşılaşmaktadır.
Şu anda Çin'de YZ'nin işyerlerinde kullanımını düzenleyen özel bir yasa bulunmamaktadır. Hükümet, YZ kullanan firmaların uygulamalarına büyük ölçüde mesafeli yaklaşıyor ve yalnızca bazı aşırı vakalar kamuoyunun ve medyanın dikkatini çektiğinde müdahale ediyor.
Bir Shenzhen oyun firmasının 2022'nin başlarında her çalışanın iş istasyonuna YZ özellikli güvenlik kameraları yerleştirdiği bildirildikten sonra, Çin Komünist Gençlik Birliği'nin sözcüsü olan China Youth Daily bir başyazıda uygulamayı eleştirdi.60 Firma daha sonra kameraları kaldırdı, ancak başka bir cezayla karşılaşmadı. Aslında, bu tür hafif azarlamaların Çinli firmaları, iş için YZ'yı benimsemenin önemli faydalarının cazibesine kapıldıklarında çalışanlarının refahını tehlikeye atmaktan caydırması pek olası değildir.
Kişisel ve profesyonel alanların bulanıklaşması
Çin kültüründe işe verilen önem, Batı toplumlarına kıyasla, insanların kişisel alanlarının iş meseleleri nedeniyle aşınmasına daha fazla tolerans göstermelerine yol açmıştır. Çin'de insanların sıkı çalışmaya değer verdiği ve genellikle işe kişisel boş zamanlarından daha fazla öncelik verdiği köklü bir kültür vardır.[61] Ülke iki günlük hafta sonu kavramını ancak 1995 yılında uygulamaya koymuştur.[62]
YZ araçları, firmaların erişimini geleneksel ofis saatlerinin ve çalışma alanlarının ötesine taşıyarak Çin'de iş ve yaşam arasındaki zaten belirsiz olan sınırları daha da bulanıklaştırıyor. İşlevler arasında sürekli konum takibi, çevrimiçi etkinlik izleme ve müdahaleci bildirimler yer almaktadır. Çalışanlardan sıklıkla talep üzerine çalışmaya hazır olmaları beklenmekte, bu da beklenmedik durum düzenlemeleri olması gerekenleri günlük olaylara dönüştürmektedir. YZ araçları sayesinde işverenler, çalışanların kişisel verilerine iş için gerekli olanın ötesinde daha fazla erişim elde ediyor. Bu durum, yaygın veri toplama ve Çin'de (Batı'daki benzerlerine kıyasla) veri gizliliğine nispeten faydacı bir bakış açısıyla daha da kötüleşmektedir.
Çin'deki büyük YZ iş çözümleri geliştiricilerinin, insanların günlük yaşamlarında kullanılan bir dizi başka uygulamaya da sahip olduğunu belirtmek gerekir. Alibaba, Tencent ve ByteDance - Çin'in en büyük üç işbirlikçi çalışma yazılımının arkasındaki geliştiriciler - aynı zamanda ödeme ve e-ticaretten video akışı ve çevrimiçi eğitime kadar çeşitli popüler eğlence ve hizmet uygulamalarını da işletmektedir. Bu ikili rol, onlara hem profesyonel hem de kişisel kanallardan toplanan verilerin merkezileştirilmesi yoluyla kapsamlı çalışan profili çıkarma olanağı sağlamaktadır.
Yoğunlaşan rekabet ve azalan getiriler
Hem beyaz yakalı profesyoneller hem de platformlardaki gig ekonomisi çalışanları, YZ nedeniyle rekabetin yoğunlaştığını belirtmiştir.[63] YZ'nin kolaylaştırdığı işverenler, adayların bir işe girmek için daha yüksek standartları karşılaması gereken daha geniş bir yetenek havuzuna erişebilmektedir. YZ'nin çalışan faaliyetlerini ve davranışlarını ölçme kabiliyeti, performans değerlendirmesini çalışanlar için daha zorlu hale getirmektedir, çünkü artık şirket için değerlerini ayırt etmek için daha fazla metrikte akranlarıyla karşılaştırılabilirler.
Bu artan rekabet, çalışanların hem YZ tarafından belirlenen sürekli hızlanan tempoya hem de YZ'nın hakim olduğu bir iş piyasasında rekabetçi kalmak için gereken ek çabalara uyum sağlamaları gerektiğinden, iş görevlerinin yoğunlaşmasına yol açmıştır.
YZ algoritmaları çalışanları aşırı uçlara sürüklerken, bu artan üretkenliğin faydaları eşit olarak paylaşılmıyor. Bunun yerine, bu araştırma makalesi için görüşülen birçok çalışan, zaman içinde azalan ekonomik getiriler ve kötüleşen çalışma koşulları görmüştür. YZ tarafından etkinleştirilen iş modelleri ve algoritmaların tasarımları bu olguya katkıda bulunmuştur. YZ algoritmaları çalışanları uç noktalara sürüklerken, bu artan üretkenliğin faydaları adil bir şekilde paylaşılmamaktadır.
Gig ekonomisi platformları tipik olarak, firmaların başlangıçta işçileri veya müşterileri çekmek için cazip teşvikler sunduğu, ancak platform baskın bir pazar konumu elde ettikten sonra bu avantajları azalttığı veya kaldırdığı bir 'yem ve değiştirme' stratejisi benimsemektedir. Çin'de Didi ve Meituan gibi platformlar ilk genişleme aşamalarında sipariş başına önemli sübvansiyonlar sunarak çalışanları ve müşterileri kendilerine çekmiştir.
Yüksek gelir birçok kişiyi bu platformlara işçi olarak katılmaya ikna etti, hatta bazıları tam zamanlı işlerini bıraktı. Ancak, her iki platform da son yıllarda şirketlerin kendi alanlarında baskın oyuncular haline gelmesiyle işçilere verilen sübvansiyonları önemli ölçüde azalttı ve bu da işçi ücretlerini etkiledi. Bu araştırma makalesi için görüşülen beş araç çağırma uygulaması sürücüsünün tamamı, birkaç yıl önce kazandıkları parayı kazanmak için daha fazla sipariş kabul etmek ve daha uzun süre çalışmak zorunda olduklarını söyledi.
Buna ek olarak, algoritma tasarımı da çalışanların yoğun iş yüküne ve azalan getirilere katkıda bulunuyor. Araştırmacılar algoritma tasarımında 'oyunlaştırma'nın rolünü vurgulamaktadır; burada genellikle video oyunlarında görülen taktikler, platformun kârını en üst düzeye çıkarmak amacıyla çalışanların tepkilerini şekillendirmek için kullanılmaktadır.[64] Örneğin araç çağırma uygulamalarında, sürücüleri uzun süre aktif kalmaya teşvik etmek için çeşitli stratejiler uygulanmaktadır. Didi uygulamasındaki sürücüler, platformun yoğun saatlerde müsait olan sürücüleri daha kazançlı siparişlerle ödüllendireceğini, bunun da birçok sürücüyü sabah 7 gibi erken bir saatte güne başlamaya ve ardından hem sabah hem de akşam yoğun saatlerini yakalamak için akşam 10'a kadar çıkış yapmamaya sevk ettiğini söyledi. Platform, sürücüleri daha da teşvik etmek için, sürücünün günlük kazancının belirli bir seviyeye ulaşması halinde bonus ödüller sunuyor. Ancak görüşülen bazı sürücüler, kazançları bu eşiklere yaklaştıkça sistemin kendilerine düşük değerli yolculuklar tahsis etmeye başladığını, yani hedefe ulaşmak için daha fazla sayıda yolculuk tamamlamaları ve daha uzun süre çevrimiçi kalmaları gerektiğini belirttiler. Bir sürücünün belirttiği gibi, 'Bazen buna değmiyor'.
Endüstri değer zincirleri boyunca farklılaşan YZ stratejileri
Bu makale için yapılan araştırma, Çin'de daha küçük firmaların ve rekabet üstünlüğü olmayanların, sektör lideri firmalara kıyasla YZ işgücü yönetimi kullanımında daha agresif olma eğiliminde olduğunu ortaya koymuştur. Bu model, düşük vasıflı işlerin YZ'nin manipülasyonuna ve sömürüsüne karşı daha savunmasız olduğu algısını yansıtmaktadır, çünkü bu rolleri kullanan firmalar genellikle birincil üretim gibi endüstri değer zincirlerinin alt ucunda faaliyet göstermektedir.
İmalatçılar veya tele-pazarlama firmaları gibi bu şirketler, teknoloji şirketleri gibi üst düzey firmalar tarafından sunulanlara kıyasla, ürünlerinin veya hizmetlerinin doğası gereği rakip tedarikçilerin sert rekabetiyle karşı karşıya kalmaktadır. Ayrıca, bu şirketler çok daha dar kar marjlarıyla çalıştıkları için fiyat dalgalanmalarına karşı hassastırlar. İşlerinin doğası gereği, bu firmaların kira ve hammadde gibi alanlarda geliri artırma veya maliyetleri düşürme fırsatları sınırlıdır. Sonuç olarak, işgücünden elde edilen değeri en üst düzeye çıkarmak, pazardaki rekabet güçlerini korumak için elzem hale gelmektedir. Bu bağlamda YZ, işgücü sürecini kontrol etmek ve üretkenliği artırmak için değerli bir araç olarak ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte, sınırlı kaynaklara sahip şirketler, daha fazla yatırım ve bakım gerektiren büyük veri analitiği yoluyla operasyonları optimize etmek yerine, genellikle çalışanların izlenmesine odaklanan temel YZ çözümlerini benimsemektedir.
Buna karşılık, endüstri değer zincirinin tepesinde yer alan firmalar, özellikle de teknoloji devleri, yeni eğilimleri belirlemek, tahminlerde bulunmak ve algoritmalara ince ayar yapmak için veri kümelerini hızlı bir şekilde güncellemek için genellikle daha gelişmiş YZ sistemleri ve büyük veri analitiği kullanmaktadır.
Daha küçük, daha az bilinen firmaların aksine, potansiyel yasal ve itibar etkileri konusunda daha dikkatlidirler. Bu üst düzey firmalar için, çalışma düzenlerinde uzun saatler ve artan iş yükü öne çıksa da, bunlar mutlaka daha yüksek kar anlamına gelmemektedir; bunun yerine, bu firmalar büyüme için daha çok yetenekli işgücünün yenilikçi katkılarına güvenmektedir. Buna ek olarak, bu firmalardaki çalışanların genellikle daha yüksek eğitim geçmişi ve iş piyasasındaki daha güçlü konumları göz önüne alındığında, işverenler yetenekli çalışanları itebilecek aşırı müdahaleci kontrol önlemleri uygulama konusunda temkinli davranmaktadır.
Daha yüksek vasıflı çalışanlar için YZ sistemlerinin kullanımı, yüzeyde çalışanlar için daha az fark edilebilir veya yıkıcı olsa da, YZ araçları yine de güçlü ve hatta zararlı olabilir. İş süreçlerinin YZ aracılığıyla kapsamlı bir şekilde kontrol edilmesi ve izlenmesi, özellikle anlaşmazlıklar ortaya çıktığında, firmaların her türlü veriyi çalışanlara karşı kullanmasına olanak tanır.
Bu bulgular, küresel değer zinciri literatüründe vurgulanan teknolojik bölünme ile uyumludur.[65] Firmaların ve ülkelerin YZ'yı kullanma kapasitelerindeki bu eşitsizlik, muhtemelen küresel değer zincirlerindeki kutuplaşmayı yoğunlaştıracaktır. Öncelikle Küresel Kuzey'de bulunan Google ve Amazon gibi önde gelen firmalar, YZ'yi tam potansiyeliyle kullanma ve insan hakları ve işçi refahına ilişkin daha incelikli düşünceleri dahil etme konusunda daha yeteneklidir. Düşük katma değerli üretim segmentlerinde faaliyet gösteren firmalar ağırlıklı olarak Küresel Güney'de yer almaktadır. Teknolojik yetenekleri ve kaynakları ile sınırlı olan bu firmalar, yalnızca üretkenliği artırmaya odaklanan daha az sofistike YZ araçlarına başvurabilir. Ayrıca, daha az gelişmiş ülkeler, gizlilik ve işçi hakları konusunda sağlam yasal korumalardan ve sosyal farkındalıktan yoksun olma eğilimindedir. Bu durum, YZ'nin çalışanları istismar edecek ve zaten savunmasız olan işgücünün koşullarını daha da kötüleştirecek şekilde kullanılmasının önünü açabilir.
Ters etki yaratan ve istenmeyen sonuçlar
YZ daha fazla verimlilik vaat etse de, ilk kurulumu genellikle önemli miktarda insan girdisi gerektirir. Bu gereklilik sıklıkla ek iş yüküne yol açmakta ve birçok durumda operasyonları yavaşlatabilmektedir.
YZ algoritmalarının eğitimi büyük miktarda veri gerektirir ve ilk veri işleme hala insan işçiler tarafından manuel olarak yapılır. Bazı firmalar, YZ eğitimini kolaylaştırmak amacıyla ham veri kümelerini etiketlemek ve temizlemek için gelişmekte olan ülkelerde düşük ücretli işçiler çalıştırmaktadır.[66] Çin'de bu iş genellikle şirket içinde yapılmaktadır. Örneğin, başlangıçta bir hafta olarak planlanan projenin bir parçası olarak, Shenzhen'den bir yazılım mühendisi, ekiplerinin yalnızca YZ analizi için ilgili verileri oluşturmak ve girmek için iki gün daha ayırmak zorunda kaldığını belirtmiştir. Ek veri işleme işi, Çinli teknoloji çalışanlarının zaten yorucu olan '996 programına' (sabah 9 akşam 9, haftada altı gün) ek bir yük getirdi. İK uzmanları da benzer sorunlarla karşılaşmaktadır. Bazıları, bilgiler genellikle YZ'ya hazır formatlarda olmadığından, aday eşleştirme için YZ modellerini eğitmek üzere çalışan verilerini toplamak ve dijitalleştirmek için ek saatler harcadıklarını belirtmiştir.[67]
İş yönetimi için YZ'ye aşırı bağımlı hale gelen firmalar için yüksek riskler söz konusudur. Artan veri güvenliği risklerine ek olarak, YZ sistemlerindeki aksaklıklar büyük operasyonel aksaklıklara ve iş kayıplarına yol açabilir. YZ'ye olan bu aşırı bağımlılık, insan rollerini YZ ile değiştiren firmaların, sınırlı sayıda çalışana sahip olmaları nedeniyle kalan işgücünün karar verme konusunda giderek daha fazla YZ'ye dayandığı zararlı bir döngü başlatabilir. Böyle bir senaryo, firmaların kısa görüşlü olmasına ve hataları düzeltmede daha az çevik olmasına neden olabilir.
Birçok çalışan, firmaların genel hedeflerini engelleyebilecek YZ algoritmalarını memnun etmeyi veya bunlara direnmeyi amaçlayan stratejiler geliştirmektedir. Örneğin, YZ değerlendirmesi bazı çalışanları, uzun vadede firmanın stratejik çıkarlarına fayda sağlayabilecek daha keşifsel işler yerine, sistem tarafından kolayca tanınabilecek görevlere öncelik vermeye yönlendirmektedir. Bazı gig ekonomisi çalışanları da sistemi 'kandırmak' için stratejiler geliştirmektedir. Örneğin, bu makale için görüşülen bazı taksi şoförleri, yüksek değerli ücretleri yakalamak için genellikle bir mobil uygulama eklentisi olan 'hile' yazılımına başvururken, yemek dağıtım şoförleri sahte siparişler oluşturmak için restoranlarla işbirliği yaptı ve ardından platform bonuslarını aralarında paylaştı.[68] Çalışanlar, agresif YZ sistemlerinin kullanıldığı ortamlarda daha düşük iş tatmini ve artan zihinsel stres bildirmekte, bu da işe alım maliyetlerini artırabilecek yüksek çalışan devir oranlarına yol açmaktadır.
Çin'deki birçok şirket YZ'yi ticari başarılarının temel taşı olarak görse de, özellikle kısa vadede daha büyük faydaları garanti etmemektedir.[69] Aslında, yukarıdaki örneklerde gösterildiği gibi, hem tedarikten hem de algoritmaların ve personelin daha sonraki eğitiminden kaynaklanan önemli yatırımlar her zaman net ticari getirilerle ilişkili değildir ve firmaların finansal kaynaklarını daha da zorlayabilir.
[60] Huang, S. (2022), '摄像头对准工位，"窒息式管理 ‘终究留不住人心 [Çalışanlar işi izlemek için kameraları onaylamıyor]’, China Youth Daily, http://m.cyol.com/gb/articles/2022-07/14/content_082L2tvaj.html.
[61] Harrell, S. (1985), 'Çinliler Neden Bu Kadar Çok Çalışıyor? Girişimcilik Etiği Üzerine Düşünceler', Modern China,11(2), s. 203-26, http://www.jstor.org/stable/188906.
[62] Hutzler, C. (1995), 'New 2-Day Weekend Has Chinese Packing', Los Angeles Times, 29 Ekim 1995, https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1995-10-29-mn-62520-story.html.
[63] Pekin ve Shenzhen'de araç paylaşım sürücüleri, teknoloji sektörü çalışanları ve İK uzmanları ile anonim kalma şartı altında yapılan araştırma görüşmeleri, 2023.
[64]van Doorn, N. ve Chen, J. Y. (2021), Odds stacked against workers: datafied gamification on Chinese and American food delivery platforms, Socio-Economic Review, 19(4), pp. 1345-1367, https://doi.org/ 10.1093/ser/mwab028.
[65] Lang, J., Ponte, S. and Vilakazi, T. (2022), ‘Linking power and inequality in global value chains’, Global Networks, 23(4), pp. 755–771, https://doi.org/10.1111/glob.12411.
[66] Dzieza, J. (2023), ‘AI Is a Lot of Work’, The Verge, 20 June 2023, https://www.theverge.com/ features/23764584/ai-artificial-intelligence-data-notation-labor-scale-surge-remotasks-openai-chatbots
[67] Research interviews conducted with HR professionals, under the condition of anonymity, in Beijing and Shenzhen, 2023.
[68] Sun, P. and Chen, J. Y. (2021), ‘Platform Labour and Contingent Agency in China’, China Perspectives, 2021(1), pp. 19–27, https://doi.org/10.4000/chinaperspectives.11325.
[69] HR Excellence Centre (2019), 人工智能（AI）在人力资源领域的应用与展望 [AI in HR], report, http://hrecchina.com/UpLoadFile/20200430/人工智能（AI）在人力资源领域的应用与展望.pdf.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder